Helena Modrzejewska (1840-1909) – właściwie Jadwiga Helena Chłapowska z domu Misel, jedna z najwybitniejszych polskich aktorek teatralnych XIX wieku, która zdobyła światową sławę.
Pseudonim „Modrzejewska” aktorka przybrała na początku kariery scenicznej. Związała się z Gustawem Zimajerem, dzięki któremu zadebiutowała na scenach prowincjonalnych.
Pierwszym przełomem okazał się dla niej rok 1862, w którym to zdobyła angaż w teatrze lwowskim. Następnie grała w Krakowie i Warszawie. Z Warszawskimi Teatrami Rządowymi związała się na kilka lat i tutaj wypracowała swoją wysoką pozycję społeczną i artystyczną.
W 1876 roku wraz z mężem, swoim synem i nieliczną grupą przyjaciół, wśród których znajdował się Henryk Sienkiewicz, przeniosła się w 1876 roku do Południowej Kalifornii (USA). Emigranci osiedlili się w Anaheim, w górach Santa Ana, gdzie prowadzili farmę. Interes jednak nie powiódł się, a grupa osadników z czasem rozstała się. Sienkiewicz podczas pobytu na farmie napisał „Szkice węglem”.
Modrzejewska w efekcie kilkuletniej bytności za granicą i intensywnej nauki języka angielskiego, przyjąwszy pseudonim Helena Modjeska, z sukcesem zadebiutowała w Stanach Zjednoczonych na deskach California Theatre, rozpoczynając nowy rozdział swojej kariery aktorskiej.
Wielu krytyków uznawało ją za jedną z najlepszych interpretatorek ról szekspirowskich swojej epoki (Ofelia w Hamlecie, Julia w Romeo i Julii, Desdemona w Otellu, Viola w Wieczorze trzech króli, Beatrycze w Wiele hałasu o nic, Rosalinda w Jak wam się podoba, Lady Makbet w Makbecie).
Natura była jej bardzo szczodrą matką: dała jej w wysokim stopniu wszystko, czego artystka koniecznie potrzebuje; dała jej oprócz pięknej powierzchowności, postaci i głosu, najważniejszy dar przenikliwości artystycznej, która sama instynktem przeczuwa, czego roli potrzeba (...).
Jej metodą jest spokój, opanowanie. Nawet cienia histerii w najgorętszych wybuchach. Jest w niej wstrząsająca siła, tym większa, że tylko części tej mocy pozwala wyładować na scenie. Cudownie wyrazista twarz. W poruszeniach całej postaci Modjeskiej jest tyle wdzięku i prawdy, tyle swym ciałem wyraża, że samą pantomimą mogłaby jasno i akuratnie przekazywać poruszenia myśli.
(Recenzje Modrzejewskiej za: Józef Szczublewski, Żywot Modrzejewskiej, Warszawa 1975)
W 1883 roku Helena Modrzejewska otrzymała amerykańskie obywatelstwo. Pracowała bardzo ciężko, wraz ze swoim zespołem odbyła 26 tournée. Od 1879 roku przyjeżdżała na gościnne występy do Polski, a od 1880 do Anglii.
W 1907 roku zakończyła 46-letnią karierę aktorską, podczas której wystąpiła około sześciu tysięcy razy w ponad 260 rolach. Najczęściej wcielała się w postaci Marii Stuart i Lady Makbet. Zagrała aż 18 ról szekspirowskich.
Aktorka zmarła w Stanach Zjednoczonych. Jej pogrzeb odbył się w Los Angeles. Później, zgodnie z wolą artystki, jej szczątki zostały przewiezione do Krakowa i pochowane na Cmentarzu Rakowickim.
(Małgorzata Staniszewska)